LEKCJE CHEMII - BONNIE GARMUS

 Wydawnictwo: Marginesy
Data wydania: wrzesień 2022
Liczba stron: 464
Moja bardzo subiektywna ocena: 10/10 

***

Elizabeth Zott jest jedyna w swoim rodzaju, jest chemiczką, naukowcem, który świat wokół widzi przez pryzmat związków i reakcji chemicznych. Pracuje w Instytucie Badawczym Hastings, są lata '50. Jest więc ona skazana na typowo męski zespół współpracowników, którzy na każdym kroku podkreślają swoje poglądy na temat równouprawnienia kobiet. Wyjątkiem jest jedynie Calvin Evans, geniusz, wybitny naukowiec, nominowany do nagrody Nobla, słynący ze swojego parszywego charakteru. Ale pomiędzy nim a Elizabeth pojawia się prawdziwa miłość i prawdziwa chemia.

Jednak życie jest nieprzewidywalne i za kilka lat ona jest samotną matką i zaczyna prowadzić w telewizji program teoretycznie kulinarny "Kolacja o szóstej".

To niesamowite, że w tym miesiącu trafiłam na drugą książkę (po "Alchemii" Katarzyny Zyskowskiej) opowiadającą o kobiecie, o kobiecie naukowcu, chemiczce i zmuszonej walczyć o prawa kobiet. Obie książki zaliczam do najlepszych jakie miałam okazję przeczytać. "Lekcje chemii" mnie wciągnęły, a wręcz pochłonęły. Czytając wkurzałam się na to jak wyglądało życie kobiet jeszcze nie tak dawno, jak były nierówno traktowane, ile musiały wywalczyć. To jest coś nieprawdopodobnego, chociaż niestety tak było. I uważam, że musimy o tym pamiętać, podkreślać, aby to nigdy nie wróciło.

Autorka zwraca uwagę nie tylko na temat równości płci. Generalnie porusza kwestie tego, że my jako społeczeństwo narzucamy sobie pewne ramy i nie tolerujemy jeśli ktoś wychodzi poza nie. Dotyczy to kultury, religii, a właściwie każdej sfery życia. Nie tolerujemy odmienności, piętnujemy ją, wyszydzamy. Oczywiście zaczynamy się zmieniać, ale jest to proces żmudny, długofalowy, mocno zakorzeniony i minie sporo czasu, aż niektóre sprawy zaczną być po prostu naturalne.

"Lekcje chemii" poruszają naprawdę poważne tematy społeczne i kulturowe. Ale jest to podane czytelnikowi w tak fantastyczny sposób, że trudno oderwać się od lektury. Ja przepadłam w świecie Elizabeth, jej osobowości, fantastycznym poczuciu humoru, z którego nawet nie zdawała sobie sprawy. Uwielbiałam rozmowy Mad z pastorem Wakely, wewnętrzne dialogi Szóstej Trzydzieści, Waltera i Harriet kiedy wspierali Elizabeth.

***

Wybrane cytaty:

Utrata ukochanej osoby zazwyczaj ukazuje człowiekowi aż nadto prostą prawdę: że -jak wiele osób głosi, samemu na to nie zważając - czas jest cenny i mamy go naprawdę mało.

No bo choć ludzie głupi mogą nie orientować się, że są głupi, z powodu właśnie głupoty, to przecież ludzie nieatrakcyjni muszą chyba orientować się, że są nieatrakcyjni, z powodu luster.  

Odwaga w kuchni, przekłada się na odwagę w życiu. 

- Bo ludzie są zwierzętami. Formalnie rzecz biorąc. Chociaż czasami sobie myślę, że te zwierzęta, które uważamy za zwierzęta, są o wiele bardziej zaawansowane niż te zwierzęta, którymi jesteśmy, a za które się nie uważamy.  

Ciąża jest stanem naturalnym. Nie ma w nim nic skandalicznego. Od niej zaczyna się każde ludzkie życie. 

-Kiedy byłem mały - powiedział cicho Calvin - powtarzałem sobie, że każdy dzień jest nowy. Że wszystko może się wydarzyć.
...
-Chyba chcę przez to powiedzieć, że nie powinniśmy skazywać samych siebie na życie przeszłością.  

W zasadzie większość ludzi mówi jednym, czasem dwoma językami - no chyba, że są tak zwanymi Szwajcarami; wtedy mówią ośmioma. Nic dziwnego, że ludzie nie rozumieli zwierząt. Ledwo rozumieli siebie nawzajem. 

- Na wierze opiera się religia.
- Ale zdajesz sobie sprawę, że wiara nie opiera się na religii. Tak?  

to że przychodzimy na świat w rodzinach, nie znaczy jeszcze, że do nich należymy

Dla swoich skomplikowanych problemów ludzie zawsze pragną prostych rozwiązań. O wiele łatwiej wierzyć w coś, czego zobaczyć, dotknąć, wyjaśnić ani zmienić nie można, niż w coś, co tak naprawdę można. - Westchnęła. - Czyli samego siebie.  

- Co? Nie. Jestem...
- Zmęczona? Zajęta? Zapewne skłonna do argumentacji, że nie ma pani czasu.
- Bo nie mam.
- A kto go ma? Bycie dorosłym jest przereklamowane, nie sądzi pani? - zauważył doktor. - Ledwo uda się rozwiązać jeden problem, zastępuje go dziesięć nowych. 

Nic nie irytuje człowieka bardziej niż oglądanie cudzego szczęścia w ilości ponadprzeciętnej, a z perspektywy kolegów i koleżanek w Instytucie Badawczym Hastings Elizabeth i Calvinowi przypadła taka właśnie nieprzeciętna miara.
Jemu - bo był geniuszem, jej - bo była pięknością.
Kiedy zostali parą, ten niesprawiedliwy przydział szczęścia automatycznie wzrósł dwukrotnie, co było już niewiarygodnie niesprawiedliwe.
Najgorsze zaś, według poglądów osób postronnych było to, że nie zapracowali na swoją pomyślność - po prostu tacy się urodzili, czyli że ich niesprawiedliwy przydział szczęścia wziął się nie z harówki, a z genetycznego farta.  

- Nic panu nie jest, panie Pine? - zapytała Rosa. - Mogę coś panu podać?
- Tak - odpowiedział. - Cyjanek. 

I mężczyźni, i kobiety są ludźmi. A jako ludzie jesteśmy wytworami wychowania, ofiarami apatycznych systemów edukacji oraz sami decydujemy o swoich wyborach. Upraszczając, wprowadzanie kobiet do pozycji istot gorszych od mężczyzn i wywyższanie mężczyzn do poziomu lepszych od kobiet nie ma przyczyn biologicznych, tylko kulturowe. I zaczyna się od dwóch słów: różowy i niebieski. To stąd wszystko eskaluje niebotycznie i w piorunującym tempie.  

Nikt nie stawał się tak wredny, jeśli nie padł wcześniej ofiarą identycznego traktowania ze strony innych. 

- Wszystkie psy mają zdolność kąsania - powiedziała przez ramię Zott - tak samo jak wszyscy ludzie mają zdolność do krzywdzenia. Sekret polega na tym, żeby postępować rozsądnie, tak by wyrządzenie krzywdy okazało się niepotrzebne.  

- Chodzi mi o atomy i cząsteczki, panie Roth - wyjaśniła - O realne prawa rządzące światem materialnym. Kiedy kobiety poznają te podstawowe pojęcia, zaczynają widzieć fałszywe granice, które z myślą o kobietach zostały stworzone.
- W sensie: przez mężczyzn.
- W sensie: przez sztuczne zasady kulturowo-religijne, które obsadzają mężczyzn w wysoce nienaturalnej roli jednopłciowego przywództwa. 

Jedną z rzeczy, które podobają mi się w gotowaniu (...) jest jego immanentna przydatność. Kiedy przyrządzamy posiłek, nie tworzymy po prostu czegoś nadającego się do jedzenia: tworzymy coś, co zapewnia energię komórkom naszego organizmu, coś, co podtrzymuje życie.  

(...) w każdym razie twoja mama ma absolutną rację, kiedy mówi w tym artykule, że nasze społeczeństwo oparte jest w znacznej mierze na micie i że nasza kultura, religia i polityka mają tendencje do wypaczania prawdy. Nieślubne pochodzenie to tylko jeden z takich mitów. W ogóle nie zwracaj uwagi ani na to określenie, ani na nikogo, kto się nim posługuje. 

A już na pewno nie lubiła przysług. Ich wyświadczanie trąciło oszustwem.  

- Nie odzyska pan swoich zlewek.
- Czyli jednak zapadłem pani w pamięć.
- Owszem. Na własną niekorzyść. 

- Mężczyzna, panie Pine, może przygotować drugie śniadanie. Z punktu widzenia biologii nie leży to poza zasięgiem jego umiejętności.

Wykorzystaj ten dzień. 

 

- Założę się jednak, że Marjorie zgodziłaby się ze mną - podjęła, znów podnosząc głos - że najtrudniejszy był nie sam powrót do szkoły, tylko zebranie się na odwagę, by to zrobić.
Pewnym krokiem, z grubym pisakiem w dłoni podeszła do stojaka. "CHEMIA TO ZMIANA" - napisała na arkuszu papieru.
- Kiedy tylko zaczniecie wątpić w swoje siły - powiedziała, odwracając się znów ku widowni - kiedy tylko poczujecie lęk, przypomnijcie to sobie. Odwaga leży u źródła każdej zmiany, zmiana zaś jest tym, do czego jesteśmy wszyscy chemicznie zaprojektowani. Tak więc kiedy obudzicie się jutro, przyrzeknijcie coś samym sobie. Nigdy więcej hamowania własnego rozwoju. Nigdy więcej uznawania opinii innych na temat tego, co możecie, a czego nie możecie osiągnąć. I nigdy więcej przyzwalania na to, by ktokolwiek szufladkował was według bezużytecznych kategorii płci, rasy, pozycji ekonomicznej czy religii. Nie pozwólcie swoim talentom leżeć odłogiem, moje panie. Same projektujcie swoją przyszłość. Kiedy wrócicie do domu, zadajcie sobie pytanie, co wy same chcecie zmienić. A potem zacznijcie to robić. 

 

Znajdź chwilę dla siebie. 

(...) jeśli chodzi o religię, sądzę raczej, że uczy nas pokory... naszego miejsca w świecie.
- Naprawdę? - zdziwiła się Elizabeth. - Moim zdaniem zdejmuje z nas odpowiedzialność. Moim zdaniem uczy nas, że nic tak naprawdę nie jest naszą winą; że coś lub ktoś inny pociąga za sznurki; że w ostatecznym rozrachunku nie jesteśmy winni tego, jak się sprawy mają; że aby coś zmieniło się na lepsze, powinniśmy się o to modlić. Tymczasem prawda jest taka, że jesteśmy bardzo odpowiedzialni za zło tego świata. I mamy moc naprawiania go (Elizabeth).
- Chyba nie sugeruje pani, że ludzie mają zdolność naprawiania wszechświata.
- Mówię o naprawianiu nas samych, panie Roth... naszych własnych błędów. 

Mimo to nie zwalniał się z pracy z tego samego powodu, z którego wiele osób przy niej pozostaje: ponieważ był rodzicem (...).  

Ludzie potrzebują otuchy - odpisał Wakely. - Chcą wiedzieć, że innym też udało się przetrwać ciężkie czasy. I w odróżnieniu od innych gatunków, które lepiej uczą się na własnych błędach, ludzie wymagają ciągłych gróźb i upomnień, żeby zachowywać się porządnie. Zna Pan to powiedzenie: <> Bo to prawda, tak właśnie jest. Ale teksty religijne próbują utrzymać ich na właściwym kursie".
"Ale czy nie więcej pociechy można znaleźć w nauce? - pytał Calvin. - W rzeczach, których można dowieść i które w związku z tym można starać się ulepszyć? Ja zwyczajnie nie rozumiem, jak ktokolwiek może myśleć, że cokolwiek pisanego całe stulecia temu przez pijanych ludzi ma w sobie choć krztynę wiarygodności. I ja tu wcale nie wygłaszam żadnych osądów moralnych: w tamtych czasach musieli pić alkohol, woda była niezdrowa. Mimo wszystko zadaję sobie pytanie, jakim cudem te ich niedorzeczne historie o płonących krzakach, mannie padającej z nieba można traktować sensownie, zwłaszcza w porównaniu z wiedzą opartą na dowodach naukowych.
(...) A jednak tak wielu nalega, żebyśmy wierzyli w te historie, a potem jeszcze mieli czelność nalegać na innych, by też w nie wierzyli. 

Najważniejszą edukatorką w szkole jest pani bibliotekarka. Wszystkiego, czego nie wie, potrafi się dowiedzieć. To nie jest moja opinia; to są fakty.  

To nie dzięki krewnym człowiek staje się kimś ważnym czy mądrym. To nie oni sprawiają, że jesteś sobą.
- Co w takim razie sprawia, że jestem sobą?
- To, co decydujesz się robić. To, jak przeżywasz swoje życie.

- Łamiesz sobie głowę nad tym pozostałym procentem - domyśliła się Elisabeth. - Niepotrzebnie. Ta drobna ilość jest zarezerwowana dla zdarzeń typu "siła wyższa": trzęsień ziemi, przypadków tsunami, rzeczy, których nie możemy w żaden sposób przewidzieć, bo nauka jeszcze tego nie umożliwia. (...) Walterze, nie wydaje ci się interesujące, że ludzie w ogóle używają określenia "siła wyższa", jakby wiązało się z działaniem jakiejś istoty wyższej? Większość z nas woli wierzyć, że Bóg to tylko baranki, miłość i dzieciątka w żłóbkach, a jednak ta podobno kochająca istota gromi niewinnych na prawo i lewo. Co wskazuje na jakieś kłopoty z kontrolą gniewu, może nawet zaburzenia maniakalno-depresyjne. 

- To pewne? spytała Harriet.
- Jak śmierć i podatki.
- Wszyscy umierają - wytknęła jej Mad - ale podatki nie każdy płaci.